Verzetsgezin Scholten in Oostendorp

De familie Scholten woonde tot 1925 aan de Ellestraat in Elburg. In dit pand was oorspronkelijk een kleine kruidenierswinkel van de familie Van Tongeren. Diesmer Scholten (1892-1967) en Aleida van Ommen (1891-1974) trouwden op 11 januari 1917 in Elburg. Uit hun huwelijk werden acht kinderen geboren: Jan (1918), Gerritdina Hendrika (Dina) (1919), Eibert (1921), Gerritje Jacoba (Gerrie) (1922), Jacob (1924), Henk (1927), Aleida (1929) en Henri (1933). In september 1924 begon Diesmer Scholten een kruidenierszaak op de hoek van de Zuiderzeestraatweg en de Honingsveldweg in Oostendorp (huisnummer H 40). Henk Scholten (1927) wist (met name via zijn zuster Gerrie) over de jonge jaren van zijn ouders nog wat gedetailleerde herinneringen op te halen:

Mijn vader is nog een tijdje wagenmaker geweest in Ooltgensplaat in Zeeland. Daarna heeft hij omstreeks 1918 een tijdje gewerkt op de stijfselfabriek aan de Graafseweg in Nijmegen. Daar is mijn oudste broer Jan geboren. Mijn moeder heeft het kruidenierswinkeltje aan de Ellestraat van haar oma Daatje (van Peter van Tongeren) geërfd. Daar zijn mijn ouders begonnen. Maar vader wilde in Oostendorp een nieuwe winkel beginnen. Naast zijn werk als kruidenier verzamelde mijn vader eieren voor de export naar het Verenigd Koninkrijk (Engeland). Daarnaast leverde hij ook eieren aan zuivelbedrijven in de Randstad.

       
Verzetswerk
Opvallend is dat tijdens de Tweede Wereldoorlog vier broers Scholten uit Oostendorp in het verzet betrokken raakten. Dat waren Jan, Eibert, Jacob en Henk Scholten. Na de razzia op landgoed Old Putten, op 13 februari 1945, was de woning van de familie Scholten de vaste (geheime) plek waar de verzetsgroep Old Putten bijeen kwam om de zaken door te spreken. De oorlogsjaren hebben hun sporen getrokken in het gezin Scholten. Henk kan daar achteraf met een relativerend gevoel op terugkijken: Op 10 mei maakte vader ons in de vroege morgenuren wakker. Hij hoorde veel vliegtuigen en zei vervolgens dat de oorlog waarschijnlijk was uitgebroken. Ik was dertien jaar oud, maar mijn oudste broer Jan was in militaire dienst. Hij had bij de rijdende artillerie in Naarden gediend en lag tijdens de mobilisatie in Huis ter Heide bij Soesterberg.

Tijdens de oorlog raakte een groot deel van de familie Scholten in meerdere of mindere mate bij het verzet betrokken. Eibert was de eerste die verzetsactiviteiten verrichtte. Onze zwager Bertus Stegeman (getrouwd met Dina Scholten) hielp Eibert daarbij. Hij werkte net als Eibert op de gemeentesecretarie van Doornspijk en was betrokken bij alles wat niet mocht zoals onder andere het vervalsen van persoonsbewijzen. Mijn broers Jan en Jacob raakten na verloop van tijd ook bij het verzetswerk betrokken. En nog weer wat later kwam ik er ook bij. Ik deed veelal koerierswerk. Ik was 16 á 17 jaar toen ik actief werd. Ook mijn zus Gerrie was indirect bij het verzet betrokken. Zij werkte op het distributiekantoor aan de Beekstraat in Elburg. Het was wel zo dat we niet precies van elkaar wisten wie wat deed. We waren vaak niet op de hoogte van wat Eibert uitspookte, wanneer hij ’s nachts weer eens op pad was.

 Verzetsgroep Old Putten
Eibert Scholten kende de broers Niek en Han Rambonnet van Huize Old Putten. Eibert Scholten werkte als ambtenaar bij de gemeente Doornspijk, op het gemeentehuis in Oostendorp. Dat was erg handig, want door dit werk was Eibert vaak vroegtijdig van allerlei zaken op de hoogte. Wanneer de Duitsers naar een bepaald persoon informeerden gaf hij dat direct door. Dan kon er nog gewaarschuwd worden. Via Eibert Scholten raakten ook zijn broers bij de verzetsgroep Old Putten betrokken. Deze groep bestond overwegend uit jongere mensen. Het waren niet alleen mensen uit de directe omgeving, die bij deze illegale activiteiten betrokken waren. Henk Scholten heeft de namen nog steeds in zijn geheugen:

 Jhr. Henk Baud was de leider van de groep. Zijn vader, baron mr. J.C. Baud, was kamerheer bij de koningin. Henk Baud was ondergedoken bij de familie Rambonnet op huize Old Putten. Hij was samen met Niek Rambonnet de contactpersoon van de groep. En verder waren onder andere de volgende personen bij de groep Old Putten betrokken: Hennie van Leeuwen, Bertie Top, Jan van Delden, Wim van Eijk Heslinga, Ed van Dishoeck, Frits Kroese, Henk Docter, Eibert Scholten, Jan Scholten, Jacob Scholten en ikzelf. Later raakte ook Tonny Arendsman bij de groep betrokken. Hij was betrokken bij de spoorwegstaking in het najaar van 1944. Eibert was ondercommandant van de groep Old Putten. Hij heeft onder andere bewerkstelligd dat het Bevolkingsregister van Doornspijk gestolen kon worden. Daar waren Henk Baud en Niek Rambonnet bij betrokken. Zij stonden bij ons in de winkel te wachten op een sein van mijn broer vanuit het tegenoverliggende gemeentehuis.

 Wapens
Een belangrijk onderdeel van het verzetswerk was het in handen krijgen van wapens. Dat was heel gevaarlijk. Henk herinnert zich het nog heel goed: Mijn broer Jan heeft op een keer wapens opgehaald vanaf het Hulshorster zand. De Engelsen hadden daar  wapens gedropt. Die wapens waren verpakt in ronde, metalen containers (trommels) en werden met een parachute vanuit vliegtuigen gedropt. Wij waren op de hoogte van die droppings via geheime radioberichten van Radio Oranje. De wapens werden door mijn broer Jan met paard en wagen van molenaar Zoet opgehaald en in het geheim naar de polderschuur in de polder Oosterwolde gebracht. Ik weet dat we met de bakfiets de partij wapens hebben opgehaald vanuit de polderschuur. Die wapens hebben we vervolgens begraven op de Joodse begraafplaats in Elburg. Dat was een plek waar de Duitsers natuurlijk nooit kwamen. Ook de springstof werd daar begraven.  Ik heb als jongen met die bakfiets gereden.

 Spoorlijn
Een andere gevaarlijke verzetsactiviteit was het opblazen van het spoor. Henk is er een keer bij geweest. Op De Haere liepen de Duitsers met honden te speuren. Henk Baud woonde met zijn vriendin Kitta in een villa op De Haere, tegenover de winkel van de familie Schreurs. In de serre van deze woning lag de springstof. Dat rook naar amandelen. Mijn broers Jacob en Eibert hebben dit meerdere keren meegemaakt. Het opblazen van het spoor deden ze nooit bij volle man. Dat was te gevaarlijk. Ik moest die ene keer in de achterste linie de zaak in de gaten houden en waarschuwen als er onraad was. Dat was in het pikkedonker heel spannend. Dat opblazen van de spoorlijn vond plaats tussen landgoed De Haere en de Klaterweg.  

Razzia
Mevrouw Rambonnet was van veel op de hoogte. Tijdens de razzia op 13 februari 1945 werd zij opgepakt. De broers Niek en Han Rambonnet waren op het moment van de inval niet thuis. Het plan van Niek Rambonnet om zich vrijwillig bij de Duitsers te melden ten behoeve van zijn (stief)moeder is hem uit het hoofd gepraat. Daarmee zou hij een groot risico nemen voor de groep. Direct na de overval van de Duitsers is het huis door de illegaliteit leeggehaald. Met het paard en wagen van molenaar Zoet werden de spullen ondergebracht op andere plekken. Het meeste ging naar landgoed Morren bij Oosterwolde. Toen de Duitsers de volgende morgen terug kwamen en hun intrek namen in het landhuis, troffen ze een bijna leeg huis aan.

Na de overval op het landhuis Old Putten verplaatste het centrum van de illegaliteit zich naar de woning van de familie Scholten. Op de zolder van de loodsen werden schietoefeningen gehouden met stenguns voorzien van geluiddempers. De bakfiets werd gebruikt voor allerlei verzetsactiviteiten. Het bleek een ideaal (onopvallend) vervoermiddel. Met deze bakfiets heeft Jan Scholten op een keer een hele lading wapens en munitie van Vierhouten naar huize Klarenbeek in Doornspijk vervoerd. In villa van dokter Bruins was ook een verzetsgroep actief.

   
Elburg
Veel indruk op Henk maakte de knokpartij op de Vischmarkt in Elburg. Dat was in 1941. Henk daarover: We zagen vanuit ons huis de geüniformeerde WA en de Jeugdstorm richting Elburg fietsen. We voelden aan dat dit mis ging. Wij zijn toen ook naar Elburg gegaan. Daar liep het fors uit de hand. Het werd een grote knokpartij waarbij de oude Gerard van der Heide er flink op los sloeg. Die moest daarvoor later nog voor de rechter verschijnen. Maar ook daar was hij niet bang voor. Bij Geerlig de Gunst op de stoep stond voor de winkel een emmer met bezemstelen. Die werden allemaal gebruikt om mee te slaan. De petten van de WA’ers en de Jeugdstormers dreven in de beek. Ze vertrokken met stille trom uit Elburg. Ook de overval op het distributiekantoor in 1944 kan ik mij nog goed herinneren. Mijn zuster Gerrie werkte daar toen, net als onder andere Jan Ponstein en Aart Hoekert. Iedereen was van tevoren op de hoogte wat er ging gebeuren. Dijkstra (voorheen huisvader van het militair tehuis op de Knobbel) was een van de leidinggevenden van het distributiekantoor. Er zijn toen heel veel bonnen gestolen.

Engelse piloten
Bij de familie Docter-Scholten aan de Zuiderzeestraatweg zaten twee Engelse militairen (een piloot en een paratrooper) ondergedoken. Henk daarover: Tante Griet was een zuster van mijn vader. Ze was getrouwd met Gart Docter. Die was machinist bij de spoorwegen, maar hij was al in 1941 overleden. Ze had nog drie dochters thuis: Gretha, Joke en Grietje. De paratrooper (Red Devils) heette Eric John Davies en kwam uit Wales. Hij kon goed viool spelen. De piloot heette Adrian Davies. Ze waren overigens geen familie van elkaar. Aangezien er in het huis van mijn tante drie dochters woonden, vond mijn vader het verstandig dat ik bij mijn tante sliep zolang daar Engelse militairen verbleven.

Op Kerstavond van het jaar 1944 zongen ze bij tante Griet The Holy City. Eric John Davies begeleidde het kerstlied met zijn viool. Toen mijn vader het hoorde ging hij naar buiten. Tot zijn stomme verbazing zag hij twee Duitse soldaten bij het raam staan te luisteren. Die zaten overdag op de telefooncentrale achter ons huis. ’s Nachts sliepen ze in het verenigingsgebouw. Dat waren geen verkeerde Duitsers. Ik herinner me nog goed dat op een nacht in november 1944 een grote groep Engelse piloten en para’s waren ondergebracht in een schuur op het erf van Willem van Norel in de Stoopschaar. De volgende ochtend werden ze daar in alle vroegte weggehaald. Bij landgoed Old Putten stond een vrachtauto klaar om hen te vervoeren, met de bedoeling hen over de rivieren naar het toen al bevrijdde Zuid-Nederland te zetten.

Heerde
De vier broers Scholten waren ook betrokken bij het noodlottige gebeuren bij de Klementbrug over het Griftkanaal bij Heerde. Dat was in de vroege ochtenduren van 13 april 1945. De broers Scholten overleefden de schietpartij. Toen ze thuis kwamen hoorden ze dat Henk Hulst en Niek Rambonnet in de strijd waren gesneuveld. Henk Scholten hierover: Bij de familie Van Essen was een Engelse geheime agent ondergedoken die in het bezit was van een radioset. Die geheime agent trad op als verbindingsman tussen de Engelse troepen aan de andere kant van de rivier de IJssel. De radiozender heb ik met de fiets naar Wapenveld gebracht. Ik heb die nacht bij tandarts Van Dommelen in Wapenveld gelogeerd.

Mijn broer Jan is samen met Nico Gruppen en Bertie Top via een omweg (Nunspeet) weer thuisgekomen. We maakten ons ernstige zorgen om Jacob, maar hij is achter op de fiets van een dochter van bakker Docter uit Wapenveld (koerierster) via Oldebroek thuisgekomen. Ik meende dat Bertus Hup en Albert Hulst er in Heerde ook bij waren. Ze zijn uiteindelijk veilig thuis gekomen. Na de oorlog ben ik nog vaak bij de herdenking in Heerde geweest. Ik denk nu nog wel eens aan mijn ouders. Wat moeten ze in die tijd wel niet vaak ongerust geweest zijn. Wij als jongens stonden daar helemaal niet bij stil dat onze ouders in die tijd vaak slapeloze nachten hebben gehad.

Na de oorlog
Na de bevrijding vertrok Henk Scholten via Tilburg naar Engeland. Daar werd hij rekruut bij de marine. Na een tijdje keerde hij terug. Maar dat was maar voor even. In de periode 1945-1948 was Henk Scholten in Nederlands-Indië als marineman gelegerd op Noord-Sumatra. Zijn werk bestond hoofdzakelijk uit patrouillevaren in de Straat van Malakka. Na zijn diensttijd en scholing vond Henk Scholten werk bij Shell. Daar bleef hij tot zijn pensionering in dienst.

Naschrift:
Bovenstaand artikel is de weerslag van een vraaggesprek met Henk Scholten (1927) gehouden op 24 juli 2018 te Harderwijk. Door zijn scherpe geheugen was Henk in staat veel gedetailleerde informatie uit de eerste hand te verstekken. Henk Scholten is geheel onverwachts op 19 juli 2020 overleden.  

GROEP OLD PUTTEN
Eibert Scholten (1921-1989) werkte als ambtenaar voor de gemeente Doornspijk op het gemeentehuis in Oostendorp. Op verzoek van burgemeester U. de Vries stelde Scholten na de oorlog een lijst samen met de namen van de verzetsgroep Old Putten. De Engelse autoriteiten wilde een onderscheiding uitreiken aan de leden van de groep. Op de lijst staan de volgende namen:

Nicolaas S. Rambonnet
Hendrik Maximiliaan Baud
Henri E. Rambonnet
Hendrik (Hennie) van Leeuwen
Jan A. van Delden
Lambert Top
Willem van Eyck van Heslinga
Hendrik Jan Docter
Eduard A.E. van Dishoeck
Frederik Kroese
Jan Scholten
Jacob Scholten
Hendrik Scholten
Eibert Scholten
Atonie J. Arendsman
Herman van Kranen
Hendrik van Kranen
Frans Thierens