Verzetsgroep Elburg
Over het prille begin van verzetsactiviteiten in Elburg is niet veel bekend. Maar een bewaard gebleven document, gedateerd op 25 februari 1941, maakt duidelijk dat er op dat moment al serieus werd nagedacht om verzet te plegen tegen de bezetter. Aanleiding was de Februaristaking in Amsterdam, die op dat moment was afgekondigd. Het initiatief voor het organiseren van een Kringvergadering kwam van de heer Van Eijk uit Nijkerk. Hij nodigde een aantal mensen uit voor een vergadering van de Centrale op zaterdag 1 maart 1941 in Zwolle. Op de uitnodiging stonden onder andere de namen van J. de Regt (Doornspijk), P. Vercouteren (Elburg), G.J. van Norel (Oosterwolde), J. van Loo (Oldebroek) en H. Groeneveld (Wezep).
Georganiseerde verzetsgroep
Het georganiseerde verzet in Elburg kwam pas goed van de grond in het voorjaar van 1943. In zijn woning aan de Bas Backerlaan 2 vormde zich een groep die zich kort daarna aansloot bij de LO (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers). Voor die tijd had Piet Vercouteren regelmatig contact met de groep De Ruiter (Gerrit van den Born (1910-1954); schuilnaam Jos) uit Terschuur, districtsleider van de verzetskring Noordwest-Veluwe. Deze groep was onderdeel van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO). Via Gerrit van den Born werden aan de groep Elburg bonkaarten verstrekt en werden onderduikers geholpen aan veilige adressen.
Inmiddels deed Piet Vercouteren verzetswerk onder de schuilnaam Piet van Wijngaarden. Regionale contacten werden gelegd met Heerde, Epe en Kampen. Districtsleider Piet Vercouteren had inmiddels een groep betrouwbare mannen uit Elburg om zich heen verzameld. De plaatselijk leider in de groep Elburg werd schilder Jacob Deetman (schuilnaam Jaap). Andere mannen die deel uitmaakten van de verzetsgroep waren onder andere: Albert Hulst (Ab), Aart Hulst, Henk, Hulst, Jan Schreurs, Bertus Hup, Aart Hoekert (Van Harten), Hennie van Leeuwen, Henk Gruppen, Nico Gruppen, Wim de Gunst en Freek Broekhuizen. Ook Deliana Verhoef (later gehuwd met Jacob Deetman) werkte volop mee in het verzet. En verder werden hand- en spandiensten verricht door de gebroeders Scholten en door Van Essen uit Oostendorp.
Contacten
Vanaf medio 1943 nam een vertegenwoordiger van de verzetsgroep Elburg deel aan de kringbesprekingen in de Zuiderkerk te Zwolle. Onder het mom van een kerkenraadsvergadering kwamen daar in het geheim de plaatselijke verzetsleiders bij elkaar om allerhande zaken te bespreken en te regelen. Tijdens deze bijeenkomsten werden onder andere illegale activiteiten besproken, bonkaarten en vervalste persoonsbewijzen verstrekt en onderduikadressen uitgewisseld. Deze bijeenkomsten waren bekend onder de naam De Beurs. Namens Elburg gingen om beurten Piet Vercouteren (districtsleider) en Jacob Deetman (plaatselijk leider) naar Zwolle.
Voordat men naar De Beurs ging, belegden afgevaardigden van de verzetskringen uit Nunspeet, Doornspijk, Oldebroek en Elburg voorvergaderingen. Deze bijeenkomsten werden meestal gehouden in een leslokaal van de Gereformeerde school in Doornspijk. Via Gerrit van den Born was Piet Vercouteren in contact gekomen met een onderduiker in Doornspijk, Loed Creutzberg. Hij zat ondergedoken in de villa Klarenbeek bij dokter Bruins. De contactpersoon in Oldebroek was Hendrik Boeve, die onder zijn schuilnaam De Ruiter werkte. Elburg en Oldebroek bezochten in de regel om beurten enkele weken achtereen De Beurs in Zwolle. Daar werden bonkaarten voor de districten verstrekt. Ook werden belangrijke mededelingen doorgegeven en waar nodig vervalste persoonsbewijzen verstrekt. Om onder de Arbeitseinsatz uit te komen was een vervalst persoonsbewijs belangrijk. Gelijktijdig met de contacten in Zwolle bleven de verzetsgroepen op de Noordwest-Veluwe ook contact onderhouden met de groep van Van den Born.
Activiteiten
Toen in 1943 veel Elburger jongemannen een oproep kregen om zich aan te melden voor de Arbeitseinsatz, ging Piet Vercouteren naar het gemeentehuis om namen te verzamelen van hen die moesten melden voor tewerkstelling in Duitsland. Op een oude schrijfmachine werden vervolgens brieven getypt aan ouders om hun zoons daarvan te weerhouden. Om de zaak te misleiden, werden deze brieven in een andere plaats op de brievenbus gedaan. Het resultaat was dat zich in Elburg slechts weinigen hebben gemeld voor de Arbeitseinsatz. Het onderbrengen van Joden ging in het begin niet gemakkelijk. Toen men in Elburg later merkte dat er in Oldebroek relatief veel Joden zaten ondergedoken, kreeg men meer durf en werden er meer Joodse onderduikers ondergebracht. Vanuit Oldebroek werden Joodse kinderen in Elburg op veilige adressen ondergebracht. En toen het onderduikerskamp in Vierhouten werd ontdekt, bracht de verzetskring in totaal dertien Joodse vluchtelingen in Elburg onder.
De LO-groep Elburg regelde verder dat distributiebonkaarten werden verspreid op adressen waar dit nodig was. Vanuit de regio werd Vercouteren regelmatig geholpen door een zekere Wim en Albert, helpers van Gerrit van den Born. Zij brachten regelmatig in het geheim grote hoeveelheden bonkaarten. Zij wisten ook adressen waar onderduikers veilig naar toe konden worden gebracht en vroegen aan de Elburger verzetsgroep omgekeerd naar adressen voor onderduikers uit andere delen van het land. Pas na de bevrijding werd bekend wie Wim en Albert waren. Hun werkelijke namen bleken Detmer Dekker en Joop Tromp te zijn.
Binnenlandse Strijdkrachten
Begin september 1944 leek de bevrijding nabij. Dolle Dinsdag (5 september 1944) veroorzaakte vreugde en hoop in de zuidelijke provincies. Ook op de Noordwest-Veluwe drong dit nieuws door. Kort daarna werden afdelingen van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) opgericht. In Elburg meende men dat de leden van de LO zonder problemen opgenomen kon worden bij de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten, maar dat ging niet zomaar. Slechts één lid van de LO-groep was in militaire dienst geweest. In allerijl ging men vanaf dat moment oefenen om te leren schieten. Geoefend werd bijvoorbeeld in het gebouw van de christelijke lagere school aan de Bas Backerlaan en in de zogeheten polderschuur (halverwege Elburg en Noordeinde). Ook deden sommigen van de groep mee met wapenvervoer.
Bevolkingsregister
In februari 1945 kwam er bericht van de provinciale commissie uit Apeldoorn dat het bevolkingsregister van Elburg binnen enkele dagen in Apeldoorn moest zijn bezorgd. De LO-groep in Elburg nam het besluit het bevolkingsregister te verdonkeremanen, maar de eigenzinnige gemeentesecretaris had het register al uit de kluis gehaald. Gewapend met een koevoet gingen enkele verzetsmensen naar de gemeentesecretarie en haalden twee bakken met kaarten uit de kluis. Dat bleken achteraf gezinskaarten te zijn. Enige moedige gemeenteambtenaren hebben vervolgens een massa kaarten van mannelijke personen uit de bakken te halen, voordat ze werden vervoerd. De kaarten kwamen in handen van Henk Hulst. Hij heeft de bevolkingsgegevens op een geheime plek verstopt.
LO-vergadering in Elburg
Op vrijdagmiddag 27 april 1945 vergaderde de LO (Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers) in de bovenzaal van Karssen (pand Beekstraat 3). Het illegale blad Strijdend Nederland nam een kort verslag van deze bijeenkomst op in de editie van 28 april 1945. De belangrijkste leiders van de LO op de Veluwe staken in Elburg de koppen bij elkaar om zich te beraden of er nog werk te doen zou zijn voor de opbouw van het vaderland. De leider van de LO-afdeling Elburg, de heer P. Vercouteren, opende de vergadering met gebed en sprak woorden van gedachtenis uit met betrekking tot de gesneuvelden. In het bijzonder richtte hij zich tot mevrouw Van Dijk uit Heerde, wiens man sneuvelde op dezelfde dag als Henk Hulst (van wie twee broers ook aanwezig waren) en tot tante Cor (van wie haar man, de bekende Opa Bakker, was gefusilleerd). Ook sprak Vercouteren woorden van troost tot mevrouw Vastenburg uit Nijkerk, die pas uit Westerbork was ontkomen en die vreesde dat haar man waarschijnlijk door de SD was gedood. Vijfenveertig dames en heren uit het gebied tussen Oldebroek en Ede bespraken vervolgens de toekomsttaak voor de LO.