Heintje van Hamberg

Elburg had al in het jaar 1716 een bank van lening. Mensen konden bij deze instelling allerlei goederen belenen om tijdelijk contanten te verkrijgen. Ging het financieel beter, dan kon men zijn goederen weer terugkopen. Daarbij moest rente worden betaald over het beleende bedrag. In de Elburgsche Almanak van 1768 staat als houdster van den lombard de naam vermeld van de weduwe van Nathan Magnus. De familie Van Hamberg pachtte in Elburg de bank van lening onafgebroken in de periode 1791-1908. Dat waren achtereenvolgens: Joseph Abraham van Hamberg (1791-1822), Mozes Joseph van Hamberg (1822-1845), Jacob van Hamberg (1845-1899) en Heintje van Hamberg (1899-1908).

Mozes Joseph van Hamberg
Uit de Volkstelling van 1798 blijkt dat Mozes Joseph van Hamberg (1822-1845) het pand Beekstraat 49 bewoonde. Zijn beroep was slager. Daarnaast waren hij en zijn vrouw Jannetje Herschel bank van leninghouder. In 1806 kocht hij het pand Beekstraat 49 van zijn vader Abraham Jozeph van Hamberg. Bij de vaststelling van de patentbelasting in 1818 had het huis 10 deuren en vensters.

   
Bank van lening
Heintje van Hamberg was achteraf gezien de laatste bank van leninghoudster van Elburg. Haar vader Jacob van Hamberg (1816-1899) was maar liefst 55 jaar lang de houder van de bank van lening. Daarnaast was hij koopman en zeer actief binnen de Joodse Gemeente in Elburg. Zo was hij gedurende vele jaren penningmeester en ouderling. Jacob van Hamberg trouwde op 27-04-1850 te Elburg met Betje Beem. Jacob en Betje  kregen zes kinderen. Het eerste kind (jongetje) werd levenloos geboren in 1851. Vervolgens kreeg het echtpaar Van Hamberg de volgende kinderen: Jannetje (1852), Dina (1854), Sara (1855), Heintje (1856) en Matje (1860).

Verwantschap
Drie dochters van Jacob van Hamberg trouwden met Elburgse Joodse mannen. Dina huwde met de veehandelaar Mozes Vecht (Beekstraat 38), Sara trouwde met de slager Jacob Joël Cohen (Beekstraat 51) en Matje verbond zich aan de koopman Jozeph de Lange (Beekstraat 50). Heintje van Hamberg bleef ongehuwd en woonde in het ouderlijke huis aan de Beekstraat 49. Ze zette de bank van lening van haar vader voort, maar door concurrentie liepen de inkomsten steeds verder terug. Van een serieuze bron van inkomsten werd de bank van lening een aardig zakcentje voor Heintje van Hamberg. Langzamerhand verwaarloosde zij haar werk waardoor er veel klachten bij de gemeente Elburg binnenkwamen. De gemeente voerde een onderzoek uit en constateerde dat de administratie van de bank van lening niet op orde was en “dat het belenen zich ontaard heeft in eene kwanselarij”. De gemeente besloot vervolgens Heintje van Hamberg vanaf 1908 geen vergunning meer te verlenen. Per 1 januari 1908 werd de bank opgeheven.

Handel
Heintje van Hamberg woonde nog vele jaren in het pand Beekstraat 49. Ze verkocht in haar kleine winkeltje onder andere kruidenierswaren, petroleum en in de zomermaanden schaaltjes met kruisbessen, die ze in haar tuin bij de stadsgracht (Brede Gang) plukte. Verder handelde ze een beetje in antiek. In haar schuur aan de Bloemsteeg lagen lijnkoeken. Deze kwamen met de beurtschipper uit Amsterdam en werden verkocht aan de boeren uit Elburg en omgeving.

Deportatie naar Sobibor
Op 9 april 1943 werd Heintje van Hamberg uit haar woning opgehaald door de Duitsers. Op dezelfde dag vertrokken ook de families Beem (Bloemstraat) en Förster (Jufferenstraat 10) gedwongen vanuit Elburg naar Kamp Vught. Heintje van Hamberg had niet in de gaten wat er met haar ging gebeuren. Ze zette vlak voor haar deportatie de planten op de plaats en gaf ze voldoende water. “Tegen de tijd dat ze droog komen te staan ben ik allang terug”, zei ze bij haar vertrek. Voor alle zekerheid had ze toch nog wat geld in haar rok genaaid. Met een breikous onder haar arm stapte ze in een voor haar huis gereedstaande auto. Dat was haar afscheid van Elburg…

Heintje van Hamberg werd eerst naar Vught gebracht. Daar verbleef ook de familie Förster enige tijd. Vervolgens werd ze op 9 mei 1943 overgebracht naar Kamp Westerbork. Daar verbleef ze korte tijd in ziekenbarak 85. Op dinsdag 18 mei werd Heintje (vermoedelijk in zieke toestand!) op transport gesteld naar Sobibor. De trein (transport 64) telde 48 wagons waarin zich 2511 gedeporteerden bevonden. Onder hen 620 kinderen. Niemand van dit transport zou uiteindelijk de oorlog overleven. Op vrijdag 21 mei 1943 werd Heintje van Hamberg op 86-jarige leeftijd vergast in het vernietigingskamp Sobibor.

DIENA VAN HAMBERG (1854-1943)
Heintjes oudere zuster Diena Vecht-van Hamberg (geb. 7 maart 1854 te Elburg) werd in februari 1943 opgepakt in de Plantage Franschelaan 11 (na de oorlog werd dit de Henri Polaklaan). Diena verbleef sinds 4 februari 1943 in Kamp Westerbork. Daar kwam ze vrijwel direct terecht in de ziekenbarak. Op 21 september 1943 werd ze op transport gesteld naar Auschwitz. Daar werd Diena Vecht-van Hamberg vergast op 24 september 1943 op de leeftijd van 89 jaar!

BLOEMEN
Nadat Heintje van Hamberg bericht had gekregen dat ze zou worden opgehaald, kwam ze bij mijn moeder met een paar bloempotten. Heintje vroeg mijn moeder of ze de bloemen wilde verzorgen zolang ze weg was. Bij haar terugkeer zou ze de bloemen weer komen ophalen. Maar dat is helaas nooit gebeurd…
Bron: Henk Sterken (1932), Veenendaal

AFSCHEID
Op de dag dat Heintje van Hamberg werd opgehaald, kwam ze nog bij ons door de Bloemsteeg. Dat zie ik nog zo voor me. Ze had een eiermandje onder haar arm, had een zwart hoedje op en droeg (zoals altijd) zwarte, lange kleren. Ze vertelde ons nog dat ze zich moest melden, maar dat ze niet lang daarna weer terug zou zijn. Maar achteraf gezien was dit de laatste keer dat we haar hebben gezien. Ze is helaas nooit meer terug gekomen.
Bron: Gerharda van de Poppe (1928), Ommen